Wanneer ik tegenwoordig naar het nieuws kijk, denk ik dikwijls terug aan de lessen politieke geschiedenis die ik volgde als student aan de VUB. In het bijzonder aan de uren in het inspirerende gezelschap van Professor Els Witte. Een vrouw met een visie op de wereld in het algemeen en op ons land in het bijzonder, die nog altijd glashelder verklaart waarom de dingen lopen zoals ze lopen. Een visie die veel verder ging dan de waan van de dag. Waar is dit soort wijsheid gebleven?
Nostalgie of Wijsheid?
Misschien is het nostalgie van een vent in volle midlifecrisis, maar vandaag herinner ik me scherper dan ooit de aha-belevenis van mijn eerste jaar aan de universiteit in het college “politieke geschiedenis van België”. Vooraan in de aula stond een onooglijk vrouwtje, met een bijzonder kapsel. Voor 400 studenten uit allerlei faculteiten legde ze uit hoe België tot stand kwam en hoe we daar tot vandaag de rekening voor betalen. Ze deed dat nogal droog, heel academisch, maar wel indrukwekkend helder. Het was alsof er ineens een deur openging in mijn hoofd waardoor allerlei dingen waar ik voordien alleen maar hoofdpijn van kreeg ineens betekenis kregen. En vooral: ze gaf je de indruk dat je op al die abstracte politieke processen en spelletjes ook zelf impact kon hebben. Gewoon omdat je ineens begreep hoe de vork in de steel zat.
Nadien werd ze mijn mentor voor een doctoraat dat ik omwille van een soort ziekelijke procrastinatie en totale chaos in mijn privé-leven nooit afkreeg. Dat neemt niet weg dat ik gedurende 4 jaar vele uren mocht profiteren van haar inspirerende inzichten en heldere analyses. Ze schaamde er zich ook niet voor dat ze ondertussen ook meespeelde in het spel dat ze becommentarieerde, want ze was toen ook voorzitter van de zeer gepolitiseerde raad van beheer van de VRT. Zoals gezegd: ze verklaarde de instellingen niet alleen, ze maakte ons ook duidelijk hoe wij allemaal zelf het staatsbestel kunnen beïnvloeden. De koning maakte van haar in 1998 een barones. Haar wapenspreuk luidt Memoria Constans, laten we altijd herinneren. Als dat geen boodschap is.
"Heb je ook alternatieven aan te bieden", vroeg ze me teleurgesteld.
Wijsheid en Kritische Massa
Wanneer ik het slagveld bekijk dat de Brusselse politiek vandaag is, dan gaan haar woorden door mijn hoofd: “Het Belgisch compromis is een systeem dat zichzelf in stand houdt door alsmaar nieuwe takken en cellen te creëren waarin nieuwe evenwichten in de maatschappij moeten gereflecteerd worden.” Toen ik haar naar aanleiding van mijn doctoraatsresearch eens zei dat het dus eigenlijk een soort kanker was die verder woekerde in alle instellingen, bekeek ze me teleurgesteld. “Heb je een alternatief voor te stellen”, vroeg ze met toen droog. “Want dat is je taak als onderzoeker. Je maakt deel uit van de kritische massa, niet zozeer om kritiek te uiten, maar om alternatieven aan te bieden.”
Het was een wijze les, waar ik toen niet klaar voor was. Daar moet ik aan denken als ik journalisten en academici de rondspinnende politieke actualiteit zie becommentariëren vanuit een tunnelvisie die alleen maar aandacht heeft voor quotes en persoonlijke conflicten. “Stel eens een alternatief voor, kijk eens verder dan je neus”, roep ik dikwijls naar mijn TV-scherm en tegen mijn krant.
“Als het regent in Parijs, dan druppelt het in Brussel”, was één van Els Witte’s vaste bon mots. Het kan toch niet dat geen enkele van die duizenden studenten die bij haar gepasseerd zijn en nu journalist, onderzoeker, of godbetert politicus is geworden, niet doorheeft wat er nu gebeurt? De Franstalige politici zitten met de daver op het lijf omwille van de verkiezingsuitslagen in Frankrijk. Macron heeft de traditionele partijen van de kaart geveegd, zonder revolutionaire boodschap. Integendeel. Ze proberen nu allemaal de Macron van dienst te worden.
Misschien moet eens iemand terug één van de vele boeken openslaan van Els Witte… Memoria Constans.
